مسئوليت اجتماعي شركت ها در نظام حقوقي ايران و كشورهاي اروپايي

يحيي موسوى كوهپر١، علي زارع  ٢، مهدى منتظر٣، محمدرضا عسگرى٤ 

 

 

مسئولیت-اجتماعی-شرکتها
چكيده     
زمينه و هدف: امروزه سازمانها و شركتها تأثير عمده اي بر سيستم اجتماعي دارند. فعاليت آنها بايد به گونه اي باشد كه اثرات مثبت حاصل از فعاليت خود را به حداكثر و اثرات منفي حاصل از فعاليت خود را به حداقل برسانند. به عنوان تأثيرگذارترين عضو جامعه نگران نيازها و خواسته هاي درازمدت جامعه باشند و در جهت رفع معضلات آن بكوشند؛ بدين ترتيب، مسئوليت اجتماعي تدابير و رفتارهاي تجاري در حوزه هاي مصرف كننده ها، حمايت هاي زيست محيطي و حقوق بشر، ضوابط رفتار، اخلاق و اطاعت پذيري فعاليت اجتماعي، خيرخواهي شركتي را در برمي گيرد. در اين مقاله، به بررسي تطبيقي يا مقايسه اي مسئوليت اجتماعي شركت ها در ايران  با كشورهاي اروپايي پرداخته شده است.
روش شناسي: مقاله حاضر توصيفي تحليلي بوده و با استفاده از روش كتابخانه اي موضوع مورد اشاره بررسي شده است.
يافته ها و نتايج: نتايج بيانگر اين امر است كه مسئوليت اجتماعي شركت ها در كشورهاي اروپايي چون فرانسه، انگليس و آلمان تا حدودي مورد توجه قرار گرفته است، اما بحث مسئوليت اجتماعي شركت ها در ايران از موضوعات مهمي است كه صرفاً تحت عنوان   وقف، كمك ها و تسهيلات قرض الحسنه، نيكوكاري، ساخت مدرسه و يا مسجد از سوي صاحبان صنايع انجام شده و بنا به دلايلي چندان توسعه نيافته است. از جمله اين دلايل مي توان از جديد بودن اين شكل از مسئوليت، توسل به قواعد عمومي و قوانيني مثل مسئوليت مدني در موارد ايجاد مسئوليت براي شركت، دسترسي سخت به اطلاعات شركتها و عدم شفافيت فعاليت هاي شركت نام برد.
واژگان كليدي: مسئوليت اجتماعي، شركت، ايران، كشورهاي اروپايي، انگليس، فرانسه، آلمان.

مقدمه‌

انتظار ذي نفعان از نقش‌ واحدهاي تجـاري در جامعـه‌ در حـال افـزایش‌ اسـت‌. در هـزاره جدیـد بـا مفهومی‌ به‌ نام مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها مواجه‌ هستیم‌ و این‌ موضـوع، کـانون توجـه‌ تحقیقـات در حوزه آکادمیک‌ و نیز قانون گذاران حـوزه حقـوق شـرکت‌ هـا قـرار گرفتـه‌ اسـت‌. حتـی‌ مسـئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها به‌ عنوان یک‌ عنصر مهم‌ براي بقاء و موفقیت‌ کسب‌وکار در قـرن معاصـر تلقـی‌ شده است‌. مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها مسئله‌ حیـاتی‌ اسـت‌ و داراي پیامـدهاي اسـتراتژیک‌ بـراي شرکت‌ ها در تمام صنایع‌ است‌. مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها و گـزارش اجتمـاعی‌، بـه‌ دلیـل‌ افـزایش‌ آگاهی‌ اجتماعی‌ درباره تأثیرات شرکتها بر جامعه‌ و محیط‌ زیست‌، براي شرکت‌ ها بـه‌ امـري حیـاتی‌ تبدیل‌ شده است‌. به‌ دست‌ آوردن مقبولیت‌ اجتماعی‌، تعـداد روزافزونـی‌ از شـرکتها را در اقـدام بـه‌ گزارش اجراي مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ تحریک‌ کرده است‌ (امران١، ٢٠١٧). مسئولیت‌ شـرکت‌ در کنار سودآوري، شامل‌ تعهدات اجتماعی‌ و زیست‌ محیطی‌ به‌ ذینفعان مختلـف‌ مـی‌شـود، کـه‌ بـه‌ شکل‌ گسترده اي پذیرفته‌ شده است‌؛ براي مثال، شاید شرکت‌ محصـولاتی‌ تولیـد کنـد کـه‌ از مـواد سازگار با محیط‌ زیست‌ تولید شده است‌، یا با سازمان هاي اجتماعی‌ همکاري نزدیک‌ داشته‌ باشد، یا به‌ خیریه‌ ها کمک‌ مالی‌ کند؛ ایـن‌ بـه‌ ایـن‌ معنـی‌ اسـت‌ کـه‌ فعالیتهـاي مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ شـرکت‌ می‌تواند شرکت‌ و جامعه‌ بزرگتر را تحت‌ تأثیر قرار دهد (مک‌ کارتی‌٢، ٢٠١٦: ٥٠)

مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌٣ به‌ آن نوع اقدامات شرکت‌ گفته‌ مـی‌ شـود کـه‌ نشـان دهنـده دخیـل‌ بودن نگرانی‌ هاي زیست‌ محیطی‌ و اجتماعی‌ در عملکردهاي تجاري و در تعاملات با ذینفعـان اسـت‌ (آرلی‌٤، ٢٠١٤).

همچنین‌، شرکت‌ ها باید بتوانند به‌ طور مستقیم‌ یا غیرمستقیم‌ از طریق‌ انجام فعالیت‌هایی‌ به‌ بهبـود رفــاه اجتمــاعی‌ کمــک‌ کننــد. (هاشــمی‌ و نــاظره، ١٣٩٥). مســئولیت‌ اجتمــاعی‌ شــرکت‌ بــه‌ عنــوان فرستنده ي یک‌ سیستم‌ متمـایز از ارزش هـا عمـل‌ مـی‌کنـد و از جـذابیت‌ اصـالت‌ شـرکت‌ پشـتیبانی‌ می‌ کند. (سن‌٥، ٢٠٠٦: ٢٢٠)نوآوريهاي مسئولیت‌ اجتماعی‌ شـرکت‌ جامعـه‌ را بـه‌ سـمت‌ اقـداماتی‌ شامل‌ اقدامات بشردوستانه‌ مانند حمایت‌ مالی‌، سرمایه‌ گذاري در زیرساخت‌ ها با کمکهاي مـالی‌ بـه‌ پروژه هاي جامعه‌ می‌شود. مشتریان متوجه‌ جنبه‌هاي ملموستر شرکت‌ها می‌شوند کـه‌ ممکـن‌ اسـت‌ بر تصمیمات خرید آن ها مستقیما مانند کیفیت‌، نوآوري، رعایت‌ استانداردها، ضمانت‌ نامه‌ ها و سایر اطلاعات ارائه‌ شده در مورد محصول تأثیر بگـذارد.(میگ‌ نـان٦ ،٢٠٠١: ٥)بـدین‌ ترتیـب‌، مشـتریان

معمولا نسبت‌ به‌ نوآوري هاي مشتريمحور نسبت‌ به‌ سایر انواع تصویر مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ شـرکت‌ پاسخ‌ مثبت‌تري می‌دهند.

ایجاد مصالحه‌ و ایجاد تعادل میـان خواسـته‌ هـاي سـهامداران و جامعـه‌ موضـوعی‌ اسـت‌ کـه‌ در چهارچوب کاري مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ تعریف‌ مـی‌ شـود و بـه‌ رابطـه‌ میـان تجـارت و جامعـه‌ کمک‌ می‌ کنـد. هرچنـد تعریـف‌ دقیقـی‌ از مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ شـرکت‌ وجـود نـدارد، عمومـا بـه‌ طریقه‌ اي از تجارت و نیز خلق‌ ارزش هاي اجتماعی‌ اطـلاق مـی‌ شـود کـه‌ بـر طبـق‌ و حتـی‌ فراتـر از الزامات قانونی‌، اخلاقی‌ و خواسته‌ هاي عمومی‌ و پاسخگویی‌ به‌ ارزشهاي گروههـاي ذینفـع‌ اسـت‌. امروزه، موضوع مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها و سازمان ها به‌ یکی‌ از رایج‌ ترین‌ موضـوعات محافـل‌ علمی‌ و دنیاي تجارت تبدیل‌ شده و بسیاري از مدیران، به‌ اختیار و یا به‌ الزام، در تصمیم‌گیريهـاي خود به‌ آن توجه‌ و اطلاعات مربوط به‌ آن را افشا می‌ کنند. مسئولیت‌ اجتمـاعی‌ روش مـؤثري بـراي حفــظ‌ ارتبــاط میــان واحــد تجــاري و ذینفعــانش‌ اســت‌ (جمــالی‌١، ٠٠٧ ٢ : ٢٢). بنــابراین‌، مســئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها می‌ تواند به‌ عنوان مفهومی‌ در نظر گرفته‌ شود که‌ به‌ موجـب‌ آن، سـازمان هـا بـر منافع‌ ذینفعانشان، نه‌ فقط‌ از طریق‌ انطباق با الزامات قانونی‌، بلکه‌ بـا گسـترش اختیـاري تعهداتشـان، تاکید دارند. به‌ طور کلی‌، می‌ توان گفت‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها به‌ ارائه‌ روشهایی‌ می‌پردازد که‌ سازمان ها می‌ بایست‌ در فضاي کسـب‌ وکـار بـه‌ آن عمـل‌ کننـد تـا پاسـخگوي توقعـات جامعـه‌، انتظارات تجاري، قانونی‌، اخلاقی‌ و دینی‌ باشند. تأثیر شرکت‌ ها بر جامعـه‌ بـه‌ یـک‌ دغدغـه‌ جهـانی‌ تبدیل‌ شده است‌. این‌ که‌ مقررات شرکت‌ ها باید به‌ دنبال تحقق‌ چه‌ هدفی‌ باشد، آیا صرفا بـه‌ دنبـال حداکثرسازي منافع‌ سهامداران باشد یا به‌ دیگر ذي نفعان غیر سهامدار نیز باید توجـه‌ شـود؟ بررسـی‌ این‌ وضعیت‌ در حقوق ایران و برخی‌ کشورهاي اروپایی‌ مانند انگلسـتان، آلمـان و فرانسـه‌ موضـوع مقاله‌ حاضر است‌. به‌ همین‌ منظور ابتـدا بـه‌ بحـث‌ نظـري مقالـه‌ پرداختـه‌ مـی‌ شـود، سـپس‌ رویکـرد کشورهاي اروپایی‌ تبیـین‌ و تحلیـل‌ مـی‌شـود و در نهایـت‌، بـه‌ رویکـرد حقـوق ایـران در خصـوص مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌هاي تجاري پرداخته‌ می‌شود.

١. مبانی‌ نظري

مسئولیت‌ اجتماعی‌ بنگاهها اخیرا به‌ عنوان یکـی‌ از مهـم‌تـرین‌ اسـتراتژيهـا بـراي پیشـبرد فعالیتهـاي سازمانی‌ مطرح شده است‌. تاکنون تلاشهاي زیادي شده است‌ تا بتوان به‌ تعریفـی‌ جـامع‌ و کامـل‌ از مسئولیت‌ اجتماعی‌ دست‌ یافت‌، ولی‌ تمامی‌ این‌ تعاریف‌ با محـدودیت‌ هـا و نقایصـی‌ روبـه‌ رو شـده است‌. اصولا تعاریفی‌ که‌ در این‌ زمینه‌ مطرح می‌ شـود، داراي چـارچوب مفهـومی‌ شـفافی‌ نیسـت‌ و عمومــا نیــز روش تجربــی‌ خاصــی‌ را دنبــال نمــی‌کننــد (ایســا٢، ٢٠١٢: ٤ ). تعــاریف‌ مختلفــی‌ از

مسئولیت‌ پذیري اجتماعی‌ ارائـه‌ شـده اسـت‌ (اسـن‌١، ٢٠١٣: ٣٤) . اتـاوا از صـاحب‌ نظـران مسـئولیت‌ اجتماعی‌، این‌ آشفتگی‌ را به‌ زیبایی‌ به‌ تصویر کشیده است‌. وي اذعـان داشـته‌ اسـت‌ کـه‌ مسـئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها معانی‌ مختلفی‌ دارد و براي همه‌ افراد یکسان نیست‌. بعضی‌ از آنها معنی‌ تعهد یا مسئولیت‌ قانونی‌ را برداشت‌ می‌ کنند و برخی‌ دیگر آن را به‌ معنی‌ رفتار مسئولانه‌ اجتماعی‌ برحسـب‌ رعایت‌ مسائل‌ اخلاقی‌ می‌ داننـد. بـراي برخـی‌ دیگـر معنـی‌ آن مسـئول بـودن و یـا معـادل هـدایاي صدقه‌اي و کمک‌ هاي خیریه‌ است‌، بعضی‌ نیز آن را به‌ معنی‌ آگاهی‌ اجتماعی‌ می‌ پندارنـد. بسـیاري از آنانی‌ که‌ مشتاقانه‌ این‌ مفهوم را پذیرفته‌ اند، آن را به‌ معنی‌ مشروعیت‌ و مقبولیت‌ می‌دانند و تعـداد کمی‌ هم‌ آن را به‌ مثابه‌ نـوعی‌ وظیفـه‌ محـول شـده بـراي اعمـال ضـوابط‌ رفتـاري عـالی‌ تـر بـر روي بنگاه هاي اقتصادي، بازرگانان، صنعتگران و نه‌ شهروندان مـی‌پندارنـد (امیـدوار، ١٣٨٧). بـر اسـاس نظر دالرود (٢٠٠٨)، مهم‌ ترین‌ نقش‌ یک‌ بنگاه نسبت‌ به‌ جامعه‌ در سـه‌ نقـش‌ اقتصـادي، اجتمـاعی‌ و محیط‌ زیست‌ نهفته‌ است‌. ابعاد مسئولیت‌ اجتمـاعی‌ را مـی‌ تـوان در هرمـی‌ سـه‌ وجهـی‌ نشـان داد. بـر اساس این‌ دیدگاه، بین‌ این‌ سه‌ بعد رابطه‌اي متقابـل‌ وجـود دارد، بـه‌ ایـن‌ صـورت کـه‌ چشـم‌پوشـی‌ نسبت‌ به‌ هر کدام بر دیگر ابعاد اثر می‌ گذارد. (تروسکات ٢و دیگران، ٢٠٠٩: ٢٤)از منظر باسـیل‌٣ و وبر٤ (٢٠٠٦ )، بعد اقتصادي شامل‌ فروش، سود، بازگشت‌ سـرمایه‌٥، جریـان سـرمایه‌ و میـزان ایجـاد فرصت‌ هاي شغلی‌ است‌. بعد محیط‌ زیست‌ از عوامل‌ مختلفـی‌ ماننـد کیفیـت‌ هـوا، میـزان اسـتفاده از انرژي و میزان هدر رفت‌ منابع‌ تشکیل‌ شده است‌. بعد اجتماعی‌ نیز شامل‌ رویـه‌هـاي کـاري، اثـرات شغلی‌، حقوق بشر و میزان مسئولیت‌ پذیري در تولید محصولات می‌ شود (اسن‌، .(2013 مک‌ گـویر ٦(١٩٦٣) و دیــویز٧ (١٩٧٣) معتقدنــد کــه‌ مســئولیت‌ اجتمــاعی‌ از ســه‌ بعــد تشــکیل‌ شــده اســت‌ کــه‌ عبارت اند از: ابعاد اقتصادي، فنی‌ و قانونی‌ (ترکر٨، .(2009 همچنین‌، در بند ٤ از اصول ایزو ٢٦٠٠٠

آمده است‌ که‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ از ٧ بعد تشکیل‌ شده است‌ کـه‌ عبـارت انـد از: ١ . پاسـخگویی‌ ٢. شفاف سازي ٣. رفتار اخلاقی‌ ٤ . توجه‌ و احترام قائل‌ شدن براي منافع‌ سهامداران ٥. احتـرام و توجـه‌ به‌ نفوذ قانون ٦ . احترام و توجه‌ به‌ هنجارهاي بـین‌المللـی‌ رفتـار ٧. احتـرام قائـل‌ شـدن بـراي حقـوق انسان. کارول٩ ( ١٩٩٩ ) فعالیت‌ هاي بنگاهها را از دو بعد اقتصادي و غیراقتصادي مورد بررسـی‌ قـرار می‌ دهد. از منظر وي، جنبه‌ اقتصادي بنگاه مجموعه‌ فعالیت‌هایی‌ است‌ کـه‌ بـه‌ جهـت‌ کسـب‌ سـود و

منافع‌ اقتصادي انجام می‌ دهد و جنبه‌ غیراقتصادي نیز اشاره به‌ انجام فعالیت‌ هایی‌ عام المنفعه‌ و کمک‌ به‌ ذینفعان دارد. البته‌، کارول معتقد است‌ که‌ در پارهاي از مواقع‌ فعالیت‌هاي اقتصـادي بنگـاههـا نیـز همسو با خواسته‌ ها و رفع‌ مسائل‌ و مشـکلات بـالقوه موجـود در جامعـه‌ هـدف بـه‌ انجـام مـی‌ رسـد. دالزرود (٢٠٠٨) معتقد است‌ که‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ از ٥ بعد تشکیل‌ شده است‌ که‌ عبارت اسـت‌ از:

١. بعد محیطی‌ ٢. بعد اجتماعی‌ ٣. بعد اقتصادي ٤. بعد گروههاي ذینفع‌ ٥. بعد داوطلبانه‌ بودن.

 

»گرو« و همکارانش‌ ( ٢٠٠٥ ) معتقدند که‌ به‌ طور کلی‌ دو دیدگاه مختلف‌ و متضـاد در رابطـه‌ بـا مسئولیت‌ اجتماعی‌ وجود دارد. از نظر آنها، گروهی‌ نسبت‌ بـه‌ مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ بـدبین‌ هسـتند و معتقدند که‌ برنامه‌ هاي مسئولیت‌ پذیري اجتماعی‌ هزینه‌ هاي اضافی‌ را به‌ شرکت‌ متحمـل‌ مـی‌ کنـد و مانع‌ از رسیدن بنگاه به‌ هدف نهایی‌اش که‌ همانا حداکثر کـردن سـود سـهامدارانش‌ اسـت‌، خواهـد شد. در همین‌ راستا، اتکینز (٢٠٠٦) اذعان داشته‌ است‌ »همین‌ که‌ بنگاهی‌ باید به‌ جاي پرداختن‌ سـود به‌ سهامدارانش‌ براي برنامه‌ هاي اجتماعی‌ هزینه‌ نماید، خودش نوعی‌ عدم مسئولیت‌ پذیري محسوب می‌ شود.« از طرفی‌ دیگر، دیدگاهی‌ خوشبینانه‌ نسبت‌ به‌ مسئولیت‌پذیري اجتمـاعی‌ بنگـاههـا وجـود دارد و پیگیري آن برنامه‌ ها را براي شرکت‌ ثمربخش‌ مـی‌دانـد؛ چـرا کـه‌ شـمار زیـادي از محققـان بازاریابی‌ معتقدند که‌ مسئولیت‌ پذیر بـودن بنگـاه منجـر بـه‌ خوشـنامی‌ خواهـد شـد و بـه‌ شـایعات و گمانه‌ زنی‌ ها نسبت‌ به‌ شرکت‌ خاتمه‌ خواهد داد . به‌ طور کلی‌، محققان نتـایج‌ مختلفـی‌ از اثرگـذاري مسئولیت‌ اجتماعی‌ بر عملکرد بنگاه ها یافته‌ اند. ( لینتیکوم١ ، ٢٠١٠ : ١٢٨) مایگنـان و فـرل٢ ( ٢٠٠٤) معتقدند که‌ دیدگاه هاي مختلفی‌ نسبت‌ به‌ مسئولیت‌ اجتمـاعی‌ و وظـایف‌ و کارکردهـاي آن وجـود دارد. هرکدام از این‌ دیدگاهها، داراي مزایا و معایبی‌ هستند.

در یک‌ دیدگاه، مسئولیت‌ اجتماعی‌ به‌ عنوان تعهـد اجتمـاعی‌ تلقـی‌ مـی‌ شـود. ایـن‌ دیـدگاه از جمله‌ اولین‌ دیدگاه هایی‌ بود که‌ در رابطه‌ با مسئولیت‌ اجتماعی‌ توسط‌ بـوون (١٩٥٣) ارائـه‌ گردیـد. وي مسئولیت‌ اجتماعی‌ را به‌ عنوان تعهد به‌ تبعیت‌ از سیاست‌ها، اقدامات و تصمیماتی‌ کـه‌ بـا هـدف ارائه‌ ارزش و منافع‌ به‌ جامعه‌ هدف ایجاد گشته‌ انـد، مـی‌ دانـد. از نگـاه وي، مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ بـه‌ وسیله‌ تعهدي که‌ بنگاه به‌ جامعه‌ دارند، شـکل‌ گردیـده اسـت‌. وي تعهـدات اجتمـاعی‌ بنگـاه را بـه‌ بخش‌ هاي مختلفی‌ تقسیم‌ مـی‌ کنـد کـه‌ معـروفتـرین‌ بخشـهاي آن عبـارتانـد از: الـف‌) تعهـدات اقتصــادي: بهــرهوري بیشــتر و بقــاي اقتصــادي ب) تعهــدات اخلاقــی‌ و قــانونی‌: تبعیــت‌ از قــانون و هنجارهاي اجتماعی‌ و ج) تعهدات بشردوستانه‌: برگرداندن منافع‌ اقتصـادي بـه‌ جامعـه‌ و حمایـت‌ از اعضاي جامعه‌ هدف.

در یک‌ دیدگاه دیگر، مسئولیت‌ اجتماعی‌ به‌ عنوان تعهد به‌ ذینفعان قلمداد می‌ شـود. در اواسـط‌ دهه‌ ١٩٩٠ ، محققان بازاریابی‌ عنوان کردنـد کـه‌ نگریسـتن‌ بـه‌ مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ بـه‌ عنـوان تعهـد اجتماعی‌ به‌ دور از اهداف اساسی‌ و مهمی‌ است‌ که‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ براي ثمربخشی‌ بر آن ایجاد گردیده است‌. کلارکسون (١٩٩٥) اذعان نمود که‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ نه‌ تنها نسبت‌ به‌ جامعـه‌، بلکـه‌ به‌ تمام افراد و گروه هایی‌ که‌ به‌ طور مستقیم‌ و غیرمستقیم‌ به‌ فعالیتهاي سازمان وابسـته‌ هسـتند یـا بـر آن اثر می‌ گذارد نیز وابسته‌ است‌. از نگاه وي، این‌ افراد و گروه ها به‌ عنـوان ذینفعـان یـک‌ سـازمان شناخته‌ می‌ شوند که‌ شرکت‌، نسبت‌ به‌ آنهـا مسـئول اسـت‌. وي ذینفعـان را بـه‌ چهـار دسـته‌ مختلـف‌ تقسیم‌ نمود که‌ عبارت است‌: الف‌) ذینفعـان سـازمانی‌: مثـل‌ کارکنـان، مشـتریان، عرضـه‌کننـدگان، سهامداران ب) ذینفعان جامعه‌: مثل‌ انجمن‌هاي اجتماعی‌، نهادهاي غیردولتی‌، سازمانهـاي خیریـه‌ و عام المنفعـه‌ ج) ذینفعـان انتظـامی‌: مثـل‌ شـهرداریها و نیروهـاي انتظـامی‌ د) ذینفعـان رسـانه‌ اي: مثـل‌ شبکه‌هاي تلویزیونی‌، مطبوعات و خبرنگاران.

 

به‌ دلیل‌ انتقاداتی‌ که‌ به‌ دو رویکرد بالا وارد شـد، محققـان نـوع جدیـدي از رویکـرد مسـئولیت‌ اجتماعی‌ را ارائه‌ نمو دند که‌ بر اساس اصول اخلاقـی‌ ایجـاد گشـته‌ بـود. در ایـن‌ رویکـرد، محققـان تمامی‌ فعالیت‌ ها و اقدامات بنگاه ها را بر اساس درستی‌ یا غلط‌ بودنشـان بـه‌ جهـت‌ تعهـداتی‌ کـه‌ بـه‌ اجتماع یا ذینفعان داده است‌، مورد بررسی‌ قرار می‌ دهند؛ براي مثال، براي رعایت‌ انصاف و عدالت‌ نسبت‌ به‌ کارکنان و به‌ کارگیري اخلاق حرفه‌ اي در قبال آنها، شرکت‌ بایـد بـه‌ طـور مـداوم تمـامی‌ تصمیماتی‌ که‌ گرفته‌ است‌ و اقداماتی‌ که‌ در رابطه‌ با آنها انجام داده است‌ را بر اسـاس اخـلاقمـدار بودن مورد سنجش‌ قرار دهد.

 

در نهایت‌ اینکه‌ شماري از محققان معتقدند که‌ تعهد بنگاه به‌ محیط‌ پیرامون خود باید بر اسـاس مدیریت‌ اخلاقی‌ یا اقتصاد اخلاقی‌ پایه‌ ریزي شده باشد. بر این‌ اسـاس، سـازمان هـایی‌ کـه‌ از اصـول اخلاقی‌ تبعیت‌ می‌ کنند، به‌ عنوان شرکتهایی‌ مسئولیت‌ پذیر شناخته‌ می‌ شوند. آکرمن‌١ (١٩٩٥) معتقد

 

است‌ که‌ شرکت‌ ها به‌ منظور مسئولیت‌ پذیر بودن باید فرآیندي سه‌ مرحله‌ را طی‌ نمایند کـه‌ عبـارت است‌ از: الف‌) نظارت و ارزیابی‌ شرایط‌ محیطی‌ ب) بررسی‌ خواسته‌ها و توقعات گـروههـاي ذینفـع‌ ج) طراحی‌ برنامه‌ها و سیاست‌هایی‌ به‌ جهت‌ تقویت‌ تأثیرات مثبت‌ سازمان.

در کل‌، بر اساس آنچه‌ گفته‌ شد، در مقاله‌ حاضر آنچـه‌ مبنـاي تبیـین‌ مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ قـرار می‌ گیرد، این‌ است‌ که‌ مفهوم مسئولیت‌ اجتماعی‌ از ٥ بعد تشکیل‌ شده اسـت‌ و تعـاریفی‌ کـه‌ حـول محور مسئولیت‌ اجتماعی‌ ارائه‌ شده است‌ نیز عموما به‌ یک‌ یا چند بعد آن توجه‌ می‌ نماید. این‌ ابعـاد عبارت اند از: ١. اجتماعی‌ ٢. داوطلبانه‌ ٣. گـروه هـاي ذینفـع‌ ٤. مسـائل‌ مـالی‌ و اقتصـادي ٥. مسـائل‌ زیست‌محیطی‌.

 مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها در حقوق کشـورهاي اروپـایی‌ (آلمـان، فرانسـه‌ و انگلیس‌)

مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها موضوع حساسیت‌ برانگیز در سـال هـاي اخیـر بـوده اسـت‌؛ تـا آنجـا کـه‌ سازمان هاي بین‌ المللی‌ ماننـد سـازمان ملـل‌ و اتحادیـه‌ اروپـا، اسـتانداردهایی‌ را در ایـن‌ زمینـه‌ ارائـه‌ کرده اند که‌ بنیادي وابسته‌ به‌ اتحادیه‌ اروپاسـت‌، در مـدل الگـوي تعـالی‌ بـراي خـود بنیـاد اروپـایی‌ مدیریت‌ کیفیت‌ سازمان ها١، مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها را به‌ عنوان یکی‌ از ارزش هاي هشت‌ گانه‌ خود معرفی‌ کرده است‌. همچنین‌، یکی‌ از معیارهاي نه‌ گانه‌ خود را براي ارزیابی‌ شرکت‌ ها، بـه‌ ایـن‌ امر اختصاص داده و هشـت‌ درصـد از مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ شـرکت‌هـا و امتیـاز کـل‌ ارزیـابی‌ یـک‌ سازمان را براي این‌ معیار قائل‌ است‌.

 

سازمان هاي سرآمد٢ به‌ عنوان سازمانهایی‌ پاسخگو، بـراي شـفافیت‌ و پاسـخگویی‌ بـه‌ ذي نفعـان خود در قبال عملکردشان، روشی‌ بسیار اخلاقـی‌ در پـیش‌ مـی‌ گیرنـد. ایـن‌ سـازمانهـا حساسـیت‌ و توجهی‌ ویژه به‌ پاسخگویی‌ اجتماعی‌ و حفظ‌ ثبات زیست‌ بوم سازمان در حال و آینده دارنـد و ایـن‌ دیدگاه را ترویج‌ می‌ کنند. مسئولیت‌ اجتماعی‌ در ارزش هاي این‌ سازمان بیـان شـده اسـت‌. آنهـا از طریق‌ مراوده باز با ذي نفعان، انتظارات و مقررات محلی‌ و جهانی‌ را درك و رعایت‌ کـرده و از آن فراتر می‌ روند. این‌ سازمان ها ضمن‌ توجه‌ به‌ مدیریت‌ ریسـک‌، در پـی‌ فرصـت‌ هـایی‌ بـراي تعریـف‌ پروژه هایی‌ با جامعه‌ هستند کـه‌ منـافع‌ دوسـویه‌ داشـته‌ و برانگیزنـده و نگهبـان اعتمـاد ذي نفعـان بـه‌ سازمان باشد (لمبوي٣، ٢٠١٤: ١٤). کمیسیون EU تعریف‌ جدیدي از مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌هـا را با عنوان اسـتاندارد و نـه‌ فقـط‌ انتخـاب داوطلبانـه‌ را انتشـار دادنـد. در سـال ٢٠١٢ و ٢٠١٣ توجـه‌ سیاست‌ گذاران و شرکت‌ بین‌المللی‌ اساسا در گزارش هاي شرکت‌هاي غیرمـالی‌ جهـت‌ یافـت‌. ایـن‌ به‌ عنوان ابزار مهمی‌ براي همکاري شرکت‌ها در گرفتن‌ مسیر پایداري در نظـر گرفتـه‌ مـی‌شـود. در ادامه‌، به‌ بررسی‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها در حقوق برخی‌ کشورهاي اروپایی‌ (آلمان، فرانسه‌ و انگلیس‌) پرداخته‌ می‌شود.

٢-١. مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها در کشور انگلستان

دولت‌ انگلستان در وب سایت‌ مسائل‌ مربـوط بـه‌ مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ شـرکتها آن را چنـین‌ تعریـف‌ کرده است‌: اصولا مسئولیت‌ اجتماعی‌ مربوط به‌ کیفیت‌ تأثیر اقتصادي، اجتمـاعی‌ و زیسـت‌محیطـی‌ فعالیت‌ هاي تجاري است‌، به‌ طوري که‌ دربردارنده حداکثر منـافع‌ و حـداقل‌ زیـان باشـد. مسـئولیت‌

اجتماعی‌ شرکت‌ را به‌ طور اخص‌ در اقدامات داوطلبانه‌ نه‌ تجـاري بـالاتر از حـداقل‌ الزامـات مقـرر شده در قـانون مـی‌ دانـیم‌، بـه‌ طـوري کـه‌ در بردارنـده منـافع‌ رقـابتی‌ تجـاري و منـافع‌ جامعـه‌ باشـد (باغبان،١٣٩٤: ٦٨). شوراي گزارشگري مالی‌ انگلستان در سال ٢٠١٠ اصـولی‌ را تحـت‌ عنـوان کـد مسئولیت‌ اجتماعی‌ انگلستان تنظیم‌ نمـوده اسـت‌ کـه‌ اصـول اساسـی‌ آن عبارتنـد از: ١ – رهبـري ٢-کارآمدي ٣- مسئولیت‌ پذیري ٤- پاداش ٥- رابطـه‌ بـا سـهامداران ٦- الگـوي تعیـین‌ حقـوق بـراي مدیران بر اساس میزان کـار و عملکـرد آنهـا ٧- افشـاي ترتیبـات مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ و ٨- اصـول نامزدي براي سهامداران نهادي

در مؤلفه‌ رهبري، هر شرکتی‌ باید تحت‌ مدیریت‌ و سرپرستی‌ یک‌ هیئت‌ مدیره مـؤثر و کارآمـد اداره شود که‌ به‌ طور جمعی‌ مسئول موفقیـت‌ درازمـدت شـرکت‌ مـی‌ باشـد. نقـش‌ هیئـت‌ مـدیره یـا رهبري مؤثر و کارآمد شرکت‌ در چارچوب کنترل هاي سنجیده و مؤثري است‌ که‌ امکـان بـرآورد

  • مدیریت‌ ریسک‌ را فراهم‌ نماید. بر اساس مؤلفه‌ کارآمـدي، هیئـت‌ مـدیره و کمیتـه‌ هـاي آن بایـد توازن مناسبی‌ از مهارتها، تجربه‌، استقلال و دانش‌ در خصوص شـرکت‌ را داشـته‌ باشـند تـا بتوانـد مســئولیت‌هــا و وظــایف‌ خــود را بــه‌ طــرز مــؤثر و کارآمــدي بــه‌ انجــام برســانند. مطــابق‌ عنصــر مسئولیت‌ پذیري، مسئولیت‌ هیئت‌ مدیره در ارائه‌ ارزیابی‌ متعادل و قابل‌ درك گزارشـات مقـدماتی‌ و سایر گزارش هاي عمومی‌ حساس با گزارشدهی‌ به‌ ناظران و هـم‌ چنـین‌، ارائـه‌ اطلاعـات لازم طبـق‌ شرایط‌ قانونی‌ است‌. مدیران باید در گزارش سالانه‌، مسئولیت‌ خود را نسبت‌ بـه‌ تهیـه‌ وضـعیت‌هـا و گــزارش ســالانه‌ شــرح دهنــد و بایــد اظهــارنظري از ســوي حسابرســی‌ در خصــوص گــزارش مسئولیت‌ هاي آنها ضمیمه‌ باشد. بر اساس مؤلفه‌ حق‌ الزحمه‌، سطح‌ دستمزد باید براي جـذب، حفـظ‌
  • ایجاد انگیزه به‌ مدیران براي اداره کارآمد لازم شرکت‌ به‌ طرز مؤثري کـافی‌ باشـد.( آرونسـون١، ٢٠٠٢: ٢٥٦) شرکت‌ باید از پرداخت‌ فراتر از آن میزانی‌ کـه‌ بـراي تحقـق‌ اهـداف ضـروري اسـت‌، اجتنــاب کنــد. در خصــوص رابطــه‌ بــا ســهامداران، شــرکت‌ بایــد در تعامــل‌ بــا ســهامداران باشــد و هیئت‌ مدیره باید تضمین‌ کند که‌ مدیران از موضوعات و دغدغه‌ هاي عمده سهامداران آگاه هسـتند
  • هیئت‌ مدیره باید از هر روشی‌ که‌ مؤثرتر و عملی‌تر است‌، از دیدگاه سهامداران مطلع‌ گـردد و آن را به‌ اطلاع هیئت‌ برساند و نیز باید راهکارهاي مسئولیت‌ اجتماعی‌ را بـا سـهامداران مـذاکره نمایـد.

علاوه بر این‌، باید در نظر داشته‌ باشد که‌ آیا مدیران استحقاق برخورداري از  پاداش سالیانه‌ را دارند یا خیر. اگر چنین‌ باشد، شرایط‌ و عملکرد باید مرتبط‌ باشد و این‌ اقدام در جهت‌ موفقیت‌ درازمدت شرکت‌ مؤثر باشد. همچنین‌، مسئولیت‌ اجتماعی‌ بر مبناي قاعده متابعت‌ یا توضیح‌ است‌. در صـورت عدم متابعت‌ از قاعده خاص باید توضیح‌ لازم ارائه‌ شـود و شـرکت‌ هـا بایـد اطلاعـات معینـی‌ را بـه‌ منظور متابعت‌ از مواد معینی‌ از قانون اعلام نماید. موارد فوق اصول مسئولیت‌ اجتماعی‌ انگلسـتان را تشکیل‌ می‌دهد (یحیی‌ پور، ١٣٩٢: ٤٥- ٤٢).

636799076293451948-WhatsApp Image 2018-12-08 at 12.32.00 PM_1400111215149

در اروپا، به‌ طور کلی‌ به‌ نظر می‌ رسد که‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ از سلسـله‌ مباحـث‌ مطـرح شـده در ایالات متحده آمریکا نشأت می‌ گیرد (داویس‌ کوپ١، ١٩٧٣: ٥٦). رویه‌ شرکت‌هاي انگلیسی‌ بـدین‌

 

صورت است‌ که‌ آنان در عمل‌ به‌ اشخاص ثالـث‌ درونـی‌ توجـه‌ کمتـري دارنـد و بیشـترین‌ دقـت‌ و همت‌ خود را بر اشخاص ثالث‌ خارجی‌ مثل‌ اعضاي جامعه‌ و محیط‌ زیست‌ و اقتصاد می‌ گذارند. امـا در همین‌ اواخر است‌ که‌ شاهد اقبال زیادي نسبت‌ به‌ رعایـت‌ معیارهـاي مسـئولانه‌ در سـطح‌ جامعـه‌ توسط‌ شرکت‌ هاي انگلیسی‌ هسـتیم‌؛ چنانچـه‌ بـا تبیـین‌ سـودمندي رعایـت‌ ایـن‌ مسـئولیت‌ در سـطح‌ عمومی‌ و نیز آینده نگري، تأکیـد زیـادي بـر رعایـت‌ آن دارنـد.( سـگال جـی‌ پـی‌٢، ٢٠٠٣ : ٥٠) در مقابل‌، برخی‌ از حقوق دانان انگلیسی‌، بر پیامدهاي منفی‌ آن مثل‌ هزینه‌ هاي گزافـی‌ کـه‌ بـر شـرکت‌ تحمیل‌ می‌ کند، بدون آنکه‌ سود قابل‌ ملاحظه‌ اي داشته‌ باشد، تأکید می‌ کننـد (وادوك اس٣، ١٩٩٧: ١٨٤). در مجموع و با توجه‌ به‌ این‌ نظرات متناقض‌، رویه‌ این‌ کشور، قبول این‌ نظریه‌ در سطح‌ کلان است‌. به‌ عقیده یکی‌ از حقوقدانان انگلیسی‌، هزینه‌هاي مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها نسبتا_ بالاسـت‌، اما به‌ دلیل‌ سودمندي زیادي که‌ براي شرکت‌ دارد، ارزش سرمایه‌ گذاري را دارد. (سگال جی‌ پـی‌، ٢٠٠٣: ٥ ٥). سه‌ نکته‌ مهم‌ در راسـتاي نتـایج‌ مثبـت‌ و درازمـدت رعایـت‌ معیارهـاي رفتـار مسـئولانه‌ توسط‌ شرکت‌، که‌ بر فایدهمندي آن تأکید زیادي دارد، از این‌ قرار است‌:

 

١- مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها می‌ تواند تمایز مهمـی‌ در محصـولات یـا خـدمات شـرکت‌ بـه‌ وجود آورد و عنصر اساسی‌ در جـذب سـرمایه‌گـذاران و مصـرفکننـدگان و شـهرت نـام تجـاري شرکت‌ شود.

 

٢- مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها زمینه‌ حفـظ‌ و تضـمین‌ سـود آینـده شـرکت‌ را در برخـورد بـا نوسانات بازار، اعم‌ از نوسانات تجاري و سیاسی‌ فراهم‌ می‌آورد.(فاند٤، ٢٠٠١: ٩)

 

٣- شرکت‌ هایی‌ که‌ رعایت‌ معیارهاي فعالیت‌ مسئولانه‌ را توصیه‌ می‌ کنند، در جذب کارگران و متعهد ساختن‌ آنان نسبت‌ به‌ خودشان موفق‌ترند، چرا که‌ کارگران ترجیح‌ می‌دهند در شـرکتی‌ کـار کنند که‌ به‌ لحاظ اجتماعی‌ از مقبولیت‌ بیشتري برخورداند و معیارهاي رفتـار مسـئولانه‌ را نسـبت‌ بـه‌ خود آنها نیز رعایت‌ می‌ کنند..(هرمن‌ ٥، ١٩٤٨: ٢٠) بسیاري از شرکت‌هاي انگلیسی‌، یک‌ کمیتـه‌ یـا گروه مسئولیت‌ اجتمـاعی‌ را تشـکیل‌ داده انـد.٦ برخـی‌ از شـرکت‌ هـا نیـز گـزارش هـایی‌ از رعایـت‌

معیارهاي مسئولانه‌ خود ارائه‌ می‌ دهند ١ یا فعالیت‌ هاي اجتماعی‌ و زیست‌ محیطـی‌ خـود را بـه‌ عمـوم مردم از طریق‌ تبلیغات و بروشورهایی‌ نشان می‌دهند.٢

 

٢-٢. مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها در کشور آلمان

 

در آلمان در قانون تشکیل‌ شرکت‌هاي آلمان مصوب ١٩٧٢ ٣ قواعد قابل‌اجرا در مورد شرایط‌ کـار و کارگران و مسئولیت‌هاي کارفرمایان، آورده شده است‌ و شرکت‌ها را مخیر به‌ استفاده از هریـک‌ از دو نوع پیمان هاي دسته‌ جمعی‌ میان کارگران و کارفرمایان در مورد: ١- موافقت‌ نامه‌ هـاي مـرتبط‌ با دستمزد و حقوق ٢- موافقت‌ نامه‌ هاي مربوط به‌ شرایط‌ کار از قبیل‌ ساعات کار و مرخصی‌ هـا و…

 

کرده است‌. مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها در چارچوب نوع دوم از موافقت‌ نامـه‌ هـا قـرار مـی‌گیـرد. طبق‌ اصول کلی‌ که‌ این‌ قانون در نظر می‌ گیرد، هر دو گروه از کارگران و کارفرمایـان، در شـرایط‌ برابر و مساوي می‌ توانند راجع‌ به‌ این‌ موضـوعات، بحـث‌ و چانـه‌ زنـی‌ کننـد. ایـن‌ شـکل‌ از رعایـت‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها در حقوق این‌ کشور مدنظر است‌.

 

این‌ قانون همچنین‌، حق‌ مشارکت‌ و تعیین‌ سرنوشت‌ جمعی‌ را براي نماینـدگان کـار بـا تشـکیل‌ هیئت‌ هایی‌ مثل‌ کمیته‌ شرکت‌٤ و صنوف کارگري٥ ایجاد می‌ کند. این‌ حق‌، گاهی‌ تا سطح‌ مدیریت‌ شرکت‌ نیز پیش‌ می‌ رود و بر اسـاس آن، نماینـدگان کـارگري در مـدیریت‌ شـرکت‌ دخالـت‌ و در هیئت‌ مدیره شرکت‌ فعالیت‌ دارند. و می‌ توانند سیاست‌هـاي شـرکت‌ را در رابطـه‌ بـا کلیـه‌ شـرایط‌ و فعالیت‌ هاي شرکت‌ تعیین‌ کنند.٦ مفهوم مشارکت‌ اجتماعی‌ در شرکت‌، میـان اشـخاص ثالـث‌ علـی‌ مثل‌ کارگران و مدیران، تأسیسی‌ نوین‌ است‌ که‌ در سایر نظامهاي حقوقی‌ تابع‌ آن به‌ ندرت یا بسـیار محدود است‌ و در این‌ کشور بر مبناي پیشینه‌ اجتماعی‌ و نـه‌ صـرف قـانون، پـی‌ ریـزي شـده اسـت‌. اقتصاد در آلمان بر مبناي اقتصاد اجتماعی‌ بازار استوار شده است‌ کـه‌ بـه‌ دولـت‌ اجـازه دخالـت‌ در سطوح کلان اقتصاد را براي تنظیم‌ بـازار مـی‌ دهـد. در ایـن‌ کشـور، دولـت‌ اصـولا خـط‌ مشـی‌ هـاي مدیریتی‌ را تأسیس‌ می‌کند، اما در سطح‌ خرد، براي حقوق کارگران اهمیت‌ ویژهاي قائل‌ است‌.

نتیجه‌ بحث‌ آن است‌ که‌ در آلمان، نیاز به‌ تأسیس‌ حقوقی‌ به‌ نام مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها بـه‌ دلیل‌ مشارکت‌ گسترده کارگران احساس نمی‌ شود، چرا که‌ دخالت‌ کارگران در فعالیت‌ شرکت‌ها، آنان را بی‌ نیاز از توسعه‌ مفهومی‌ و ساختاري مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها مـی‌کند.(اسـتفانی‌١، منبـع‌ پیشین‌: ٢٦)

اما چند انتقاد اساسی‌ و عمـده بـه‌ ایـن‌ نتیجـه‌ گیـري وارد اسـت‌: اول آنکـه‌ مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ شـرکت‌هــا صـرفا شــامل‌ کــارگران نمـی‌شــود و تعــداد زیـادي از اشــخاص ثالــث‌ و نیـز جنبــه‌هــاي گسترده اي را شامل‌ می‌ شود که‌ از آن غفلت‌ شده است‌. ثانیا، هدف مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌، آن گونـه‌ که‌ دیدیم‌، توسعه‌ پایدار است‌، در حالی‌ که‌ در این‌ نتیجه‌ گیري بدان توجهی‌ نشده است‌ و نیاز است‌ که‌ در سایر جنبه‌ها به‌ این‌ نوع از مسئولیت‌ شرکتی‌ توجه‌ بیشتري شود.

براي نمونه‌، یکی‌ از شرکت‌ هاي آلمانی‌ پیشگام در رعایت‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ را مـورد بررسـی‌ قرار می‌ دهیم‌. گروه فولکس‌ واگن‌ اي جی‌،٢ یکی‌ از بزرگترین‌ سازندگان اتومبیل‌ در سـطح‌ جهـان است‌. در سال ٢٠٠١ درآمد این‌ شرکت‌ ٥/ ٨٨ میلیارد یورو بود. این‌ شرکت‌ حجم‌ ٤/ ١٢ درصـد از بازارهاي جهان را به‌ خود اختصاص داده است‌.٣ هدف اصلی‌ این‌ گـروه، تولیـد ماشـین‌هـایی‌ اسـت‌ که‌ در عین‌ جذابیت‌ و امنیت‌، مطابق‌ با الگوهاي زیست‌ محیطی‌ نیز باشد تا بتواند در سطح‌ بازارهـاي جهان با سایر شرکت‌ ها رقابت‌ کند. اصل‌ اولیه‌ در این‌ شرکت‌، حـل‌ مشـکلات و موانـع‌ بـا حـداکثر انرژي و ایده هاي خوب است‌. از جمله‌ اقـدامات شـرکت‌ فـولکس‌ واگـن‌ در راسـتاي فعالیـت‌هـاي مسئولانه‌ اجتماعی‌، انتشار اعلامیـه‌ حقـوق اجتمـاعی‌ و روابـط‌ صـنعتی‌ ایـن‌ شـرکت‌ بـا همکـاري و مساعدت کمیته‌ شرکتهاي جهانی‌ و فدارسیون بین‌المللی‌ فلز در سال ٢٠٠٢ بوده است‌.٤

 

این‌ اعلامیه‌، تعهد گروه بین‌المللی‌ فولکس‌ واگن‌ در مقابل‌ معیارهاي اساسی‌ مسئولیت‌ اجتمـاعی‌ مانند آزادي تشکل‌ ها و مبارزه علیه‌ تبعیض‌ و احترام بـه‌ مـدارهاي اساسـی‌ سـلامت‌ و امنیـت‌ اسـت‌. مطابق‌ این‌ اعلامیه‌، این‌ شرکت‌ صراحتا تمامی‌ اشخاص ثالث‌ مرتبط‌ با فعالیـت‌ هـاي خـود را اعـم‌ از تأمین‌ کنندگان وسایل‌ اولیه‌ و فروشندگان محصولات فولکس‌ واگن‌ را همسو با سیاست‌ هاي کـلان این‌ شرکت‌ و ارتباطات دوجانبه‌ به‌ رعایت‌ معیارهاي فعالیت‌ مسئولانه‌ مندرج در این‌ اعلامیه‌ تشـویق‌ می‌کند.

 

٢-٣. مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها در فرانسه‌

مهره مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها در فرانسه‌، مفهومی‌ جاافتاده و دیرپاي است‌ که‌ در اواخر قرن نوزدهم‌ و از ایالات متحده آمریکا وارد این‌ کشور شد. حتی‌ موضوعاتی‌ چون قوانین‌ رفتاري ملاك عمل‌ شرکتها که‌ امروزه ابزار ارتقاي این‌ نوع از مسئولیت‌ است‌، پدیدههاي نوین‌ نیست‌. از آغاز قرن بیستم‌، بسیاري از شرکت‌ها در کشور فرانسه‌ از معیارهاي رفتار مسئولانه‌ اجتماعی‌ پیروي

می‌کنند. در فرانسه‌، عمل‌ اجتماعی‌ مسئولانه‌ به‌ عنوان ارزشی‌ شناخته‌ می‌ شود که‌ صرفا داراي اهمیت‌ اخلاقی‌ نیست‌ و به‌ آثار قانونی‌ و حقوقی‌ آن به‌ تنهایی‌ توجه‌ نمی‌شود، بلکه‌ مفهومی‌ بنیادین‌ و مبتنی‌ بر اقدام و فعالیت‌ عملی‌ شرکت‌ها در راستاي توسعه‌ اقتصاد و زیرساخت‌ هاي شرکتی‌ جامعه‌ در جهت‌ پیشرفت‌ آن در عین‌ توجه‌ به‌ توسعه‌ پایدار است‌. (شبکه‌ تجاري اروپا براي پایداري و مسئولیت‌ پذیري شرکت‌١، ٢٠٠٠: ٤٥)

 

تحلیل‌ حقوق اثباتی‌ فرانسه‌ در رابطه‌ با این‌ موضوع نشـانگر آن اسـت‌ کـه‌ مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌، فراتــر از تصــریح‌ یــا تکلیــف‌ قــانونی‌ اســت‌ و بــه‌ صــورت الــزام بــاطنی‌ و امــري فراگیــر در میــان شرکت‌ هاست‌، چرا که‌ شرکت‌ ها را به‌ مطابقت‌ با استانداردهاي فعالیت‌ هاي مسـئولانه‌ برمـی‌انگیـزد. این‌ انگیزش، خواه در سرمایه‌گذاريهـاي شـرکت‌، خـواه در خـط‌مشـی‌هـاي طـولانی‌ و بلندمـدت شرکت‌، مؤثر خواهد بود. نوع اول را انگیزش مستقیم‌ و نوع دوم را انگیـزش غیرمسـتقیم‌ مـی‌نامنـد. در نوع اول، عامل‌ تحریک‌ کننده، تعهد به‌ شفافیت‌ در سـرمایه‌ گـذاري شـرکت‌ در زمینـه‌ اجتمـاعی‌ است‌. قوانین‌ فرانسه‌، شرکت‌ ها را به‌ شفافسازي فعالیت‌هـا وا مـی‌دارد تـا نشـان دهـد کـه‌ آیـا ایـن‌ شرکتها نوعی‌ سرمایه‌ گذاري اجتماعی‌ و زیست‌ محیطی‌ دارند یا خیر؟ و اینکـه‌ تصـادم فعالیـت‌هـاي شرکت‌ و تصمیمات اعضاي آن در مقابل‌ جامعه‌ در چه‌ سطحی‌ است‌؟ نوع غیرمستقیم‌ ایـن‌ عوامـل‌، تعهد شرکت‌ به‌ لحاظ زیست‌ محیطی‌ و اجتماعی‌ است‌. در قـانون تجـارت فرانسـه‌، مقـرره جدیـدي هست‌ که‌ تعهد هیئت‌ مدیره شرکت‌ را در مقابل‌ سهام داران بر دادن گـزارش یـا عملکـرد سـالانه‌ در مورد توجه‌ به‌ نتایج‌ زیست‌ محیطی‌ و اجتماعی‌ فعالیت‌ هاي شرکت‌ دربردارد؛ ٢ از تـاریخ‌ لازم الاجـرا شدن این‌ قانون،٣ تمامی‌ شرکت‌ هاي فرانسوي باید در سه‌ جهت‌ این‌ گزارش را ارائـه‌ کننـد و مـورد تصویب‌ سهامداران در مجمـع‌ عمـومی‌ آنهـا قـرار گیـرد: ١- توسـعه‌ پایـدار؛ ٢- محـیط‌ زیسـت‌ ٣-اجتماع.

برخی‌ از این‌ گزارش، با نام ترازنامه‌ اجتماعی‌٤ یاد می‌ کنند که‌ مفهـومی‌ بسـیار پیشـرفته‌ اسـت‌ وشامل‌ آماري مرتبط‌ با شرایط‌ کـار، تعـداد کـارگران، افـراد شـاغل‌، افـراد بیکـار، توجـه‌ بـه‌ مسـائل‌ فرهنگی‌ و مسائلی‌ از این‌ دست‌ است‌ و همچنین‌ باید نشان دهد که‌ آیا به‌ معیارهـاي رفتـار مسـئولانه‌ توجه‌ دارند یا خیر. در آخر نیز این‌ ترازنامـه‌ بایـد متضـمن‌ بیـان جزئـی‌ ارتبـاط شـرکت‌ بـا جامعـه‌، مؤسسان و سازمانهاي مردمنهاد باشد. (ایگالن‌٥، ١٩٩٩: ١٤٠)

مسئولیت+اجتماعی

-٤. مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها در ایران

در ایران مسئولیتهاي اجتماعی‌ شرکتها، در قالب‌ مفاهیمی‌ چون وقـف‌ و وامهـاي قـرضالحسـنه‌ و…

 

به‌ اذهان متبادر می‌ گردد؛ به‌ عنوان مثال، وقف‌ به‌ عنوان سنت‌ ملی‌ اسلامی‌، عمدتا_ محدود به‌ ساخت‌ مدرسه‌ و یا مسجد بوده و تجار و صاحبان صنایع‌ در ساخت‌ و تأمین‌ هزینه‌هاي این‌ اماکن‌ مشـارکت‌ داشته‌ اند. در سنت‌ زرتشت‌ نیز هر فرد زرتشتی‌ موظف‌ بوده کـه‌ یـک‌ دهـم‌ درآمـد خـود را صـرف کمک‌ به‌ حل‌ مشکلات اجتماعی‌ و مشکلات مالی‌ هم‌ کیشان خود کند. بسیاري از صاحبان سـرمایه‌ در ارتباط بسیار نزدیکی‌ با کارکنان خود بودند و کارکنان نیز صاحبان سرمایه‌ خود را در نقش‌ پدر می‌دیدند. کمک‌ در زمان بیماري، ازدواج و تهیه‌ مسکن‌ از جمله‌ فعالیتهاي این‌ پدر بوده اسـت‌ کـه‌ با توجـه‌ بـه‌ فقـدان نظـام تـأمین‌ اجتمـاعی‌ نقـش‌ مهمـی‌ ایفـا مـی‌ نمـوده اسـت‌. در کنـار ایـن‌ نقـش‌ پدرســالاري، بســیاري از صــاحبان شــرکتها و تجــار بــر اســاس باورهــاي مــذهبی‌ و اخلاقــی‌ عمــدتا مسئولیت‌ و نقش‌ اجتماعی‌ خویش‌ را در قالبهاي نیکوکارانه‌ و مذهبی‌ ایفـا مـی‌ کردنـد. بـا توجـه‌ بـه‌ اینکه‌ فضاي صنعتی‌ در ایران در دهه‌ اول سالهاي ١٣٠٠ به‌ آرامـی‌ شـکل‌ گرفـت‌، تعـداد کـارگران صنعتی‌ در اندازه هاي بزرگی‌ نبود و اغلب‌ صاحبان صـنایع‌، بـا افـراد جامعـه‌ خـود و کارکنـان خـود داراي روابــط‌ اجتمــاعی‌ گســتردهاي بودنــد و نقــش‌ پررنــگ‌ مــذهب‌ و ســنت‌ باعــث‌ مــی‌گردیــد مشارکتهاي اجتماعی‌ گسترده اي داشته‌ باشند. رشد بخش‌ خصوصی‌ و بازار سرمایه‌ کشـور در چنـد سال اخیر سبب‌ گردید شرکتها داراي مجموعه‌ اي از »ضـوابط‌ کـاري اخلاقـی‌ و اجتمـاعی‌«١ شـوند (امیدوار،١٣٩٠).

با این‌ وجود، قانونی‌ جهت‌ متعهد نمودن شرکت‌ ها به‌ رفتار اخلاقی‌ وجود نـدارد و هـر شـرکتی‌ با توجه‌ به‌ فعالیت‌ خود اقدامات و رفتارهایی‌ را کـه‌ جنبـه‌ اخلاقـی‌ دارد از جملـه‌: ١. حقـوق کـار و حقوق اطفال ٢ . محیط‌ زیست‌ و تعهدات شرکت‌ مبنی‌ بر توجه‌ بیش‌ ازپیش‌ ٣. الزامات حقوق بشـري ٤. تعهداتی‌ که‌ راجع‌ به‌ امنیت‌ کارگر می‌باشد، مدنظر قرار می‌دهد (جعفري، ١٣٩٣: ٦٤).

 

فضاي غالب‌ اقتصادي سیاسی‌ ایران به‌ گونـه‌ اي اسـت‌ کـه‌ شـرکتها، انجـام فعالیتهـاي مسـئولیت‌ اجتماعی‌ را علاوه بر اینکه‌ هزینه‌ بـه‌ حسـاب مـی‌آورنـد، آن را باعـث‌ جـا مانـدن از فضـاي رقـابتی‌ می‌ دانند. در حال حاضر، رویکرد شرکت‌ ها و بنگاههاي بزرگ اقتصادي در ایـران بـه‌طـور مثـال بـا برگزاري همایش‌ هاي مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها به‌ سوي توجه‌ بیشتر به‌ این‌ مقولـه‌ اسـت‌ کـه‌ بـه‌ مرور زمان سبب‌ نهادینه‌ شدن مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها نزد مدیران شرکت‌ها می‌شود.

 

با افزایش‌ فضاي رقابتی‌، مدیران صنایع‌ بزرگ و شرکت‌هـاي برتـر ایرانـی‌ بـه‌ مفهـوم مسـئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها بیشتر توجه‌ نموده اند و اقـدام بـه‌ اخـذ گواهینامـه‌هـاي کیفیـت‌ زیسـت‌محیطـی‌، گواهینامه‌ هاي تعالی‌ سازمانی‌ و سـرآمدي مفهـوم مسـئولیتهاي اجتمـاعی‌ شـرکتها نمـوده انـد کـه‌ از

نشــانه‌هــاي روي آوردن شــرکت‌هــا بــه‌ ســوي پــذیرش مســئولیت‌ اج تمــاعی‌ اســت‌. دریافــت‌ ایــن‌ گواهینامه‌ ها علاوه بر اینکه‌ شرکتها را به‌ سمت‌ بهرهوري بیشتر هدایت‌ می‌کند، براي شرکتها مزیـت‌ رقابتی‌ نیز ایجاد می‌ نماید. شاید نیاز صنعتگران ایرانی‌ به‌ پیدا کردن شریک‌ خارجی‌ یکـی‌ از دلایـل‌ عمده حرکت‌ صنایع‌ به‌ سمت‌ مفهوم امروزي و مدرن مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها باشند که‌ می‌تـوان آن را در قالب‌ گواهینامه‌هاي »بنیاد اروپایی‌ مدیریت‌ کیفیت‌« دید.١

 

هرچند به‌ عقیده عده اي، مسئولت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ ها در ایران در قالب‌ نهادهایی‌ چون وقـف‌ و قرض الحسنه‌ تجلی‌ می‌ یابد ( امیدیانی‌،١٣٨٧: ٩٠)؛ ولی‌ اولا این‌ سنت‌ هاي حسـنه‌ و مشخصـا وقـف‌، صرفا در زمینه‌ ساخت‌ مدرسه‌ و مسجد خلاصه‌ می‌ شود، در حالی‌ که‌ مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ شـرکتها، ابعاد گسترده اي را در برمی‌ گیرد. ثانیا، استفاده از این‌ ابزارها براي شرکت‌ هـا بـا درآمـدهاي بـالایی‌ که‌ دارند، ساخت‌ مسجد یا مدرسه‌ بسیار جزئی‌ است‌، اما دامنه‌ هاي مسئولیت‌ اجتماعی‌ بسـیار وسـیع‌ و گسترده است‌؛ هرچند که‌ این‌ حرکت‌ها می‌تواند مقدمه‌اي براي فعالیت‌هاي گستردهتري باشد.

 

قانون اساسی‌ جمهوري اسلامی‌ ایران به‌ عنوان قانون مادر، با نگرشی‌ به‌ توسـعه‌ پایـدار در اصـل‌ پنجاهم‌ بیان می‌ کند: »در جمهوري اسلامی‌، حفاظت‌ محیط‌ زیست‌ که‌ نسل‌ امروز و نسل‌ هاي بعـدي باید در آن، حیات اجتماعی‌ رو به‌ رشدي داشته‌ باشند، وظیفـه‌ عمـومی‌ تلقـی‌ مـی‌ شـود. از ایـن‌ رو، فعالیت‌ هاي اقتصادي و غیر آن، که‌ با آلودگی‌ محیط‌ زیست‌ و یا تخریب‌ غیرقابل‌جبـران آن ملازمـه‌ پیدا کند، ممنوع است‌.«

 

این‌ ممنوعیت‌ به‌ موجب‌ قوانین‌ دیگر که‌ در زیر به‌ آنها اشاره خواهد شد، شفاف شده و شـکلی‌ عملی‌ به‌ خود گرفته‌ است‌:

 

مــاده ٦٨٨ قــانون مجــازات اســلامی‌ در بخــش‌ تعزیــرات، تهدیــد علیــه‌ بهداشــت‌ عمــومی‌ را جرمانگاري کرده بود. این‌ ماده مقرر مـی‌ داشـت‌: » هـر اقـدامی‌ کـه‌ تهدیـد علیـه‌ بهداشـت‌ عمـومی‌ شناخته‌ شود، از قبیل‌ آلوده کردن آب آشامیدنی‌ یا توزیع‌ آب آشامیدنی‌ آلـوده، دفـع‌ غیربهداشـتی‌ فضولات انسانی‌ و دامی‌ و مواد زائد، ریخت‌ مواد مسمومکننده در رودخانه‌ها، زباله‌ در خیابـانهـا و کشتار غیرمجاز دام، اسـتفاده غیرمجـاز فاضـلاب خـام یـا پسـاب تصـفیه‌ خانـه‌ هـاي فاضـلاب بـراي مصارف کشاورزي ممنوع است‌ و مرتکبین‌، چنانچه‌ طبق‌ قوانین‌ خاص، مشمول مجازات شدیدتري نباشد، به‌ حبس‌ تا یک‌ سال محکوم خواهند شد. مرتکبین‌ اقدام علیه‌ بهداشت‌ عمومی‌، چنانچه‌ طبـق‌ قوانین‌ خاص، مشمول مجازات شدیدتري نباشند، به‌ حبس‌ تا یک‌ سال محکوم خواهند شـد وگرنـه‌ طبق‌ همان قانون خاص با آنها رفتار خواهد شد. در این‌ ماده قانونی‌، بارقه‌هایی‌ از رعایـت‌ مسـئولیت‌ اجتماعی‌ و حمایت‌ از آن توسط‌ قانونگذار کیفري دیده می‌شود کـه‌ قابـل‌سـرایت‌ بـه‌ شـرکت‌هـاي تجاري است‌.

در قانون کار به‌ طور مستقیم‌ از مسئولیت‌ هاي اجتماعی‌ شرکت‌، صحبتی‌ به‌ میان نیامده اسـت‌. از آنجایی‌ که‌ شرکت‌ می‌ تواند به‌ عنوان کارفرما در مقابل‌ کـارگران خـود مرتکـب‌ اعمـالی‌ شـود کـه‌ زمینه‌ مسئولیت‌ شرکت‌ را فراهم‌ آورد و رعایت‌ معیارهاي رفتـار مسـئولانه‌ در مقابـل‌ کـارگران، بـه‌ نوبه‌ خود در مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌، نقش‌ مهمی‌ ایفا می‌ کند، پس‌ از این‌ منظـر مـی‌تـوان چنـین‌ مسئولیتی‌ براي شرکت‌ قائل‌ بود. مواد ١٧١ تا ١٨٤ قانون کار در ایـن‌ رابطـه‌ نکـات مهمـی‌ را در بـر دارد، به‌ طوري که‌ ماده ١٧٢ این‌ قانون از منع‌ کار اجباري می‌گوید و کـار اجبـاري را بـه‌ هـر نـوع، منع‌ می‌ کند. همچنین‌، در ماده ١٤٩ نیز بیان می‌ دارد کارفرمایان مکلف‌اند با تعاونی‌هاي مسکن‌ و در صورت عدم وجود این‌ تعاونی‌ ها مستقیما با کارگران فاقد مسکن‌، جهت‌ تأمین‌ خانـه‌ هـاي شخصـی‌ مناسب‌، همکاري لازم را نماید. ماده ١٥٥ نیز بیان می‌ کند: کلیه‌ کارگاهها موظف‌ اند برحسب‌ اعلام وزارت کار و امور اجتمـاعی‌ و بـا نظـارت ایـن‌ وزارت و سـازمانهاي مسـئول در امـر سـوادآموزي بزرگسالان، به‌ ایجاد کلاسهاي سوادآموزي بپردازند.

 

در ماده ٩ قانون حفاظت‌ و بهسازي محیط‌ زیست‌، مواردي به‌ چشم‌ می‌ خورد که‌ با تسري آن بـه‌ اعمال شرکت‌ ها، می‌ توان نوعی‌ مسئولیت‌ زیست‌ محیطی‌ براي آن ها قائل‌ شد. ماده ٩ این‌ قانون بیـان می‌ دارد که‌: اقدام به‌ هر عملی‌ که‌ موجبات آلودگی‌ محـیط‌ زیسـت‌ را فـراهم‌ نمایـد، ممنـوع اسـت‌. هرچند این‌ مقرره کلی‌ و جامع‌، با توسل‌ به‌ آن می‌ تـوان مسـئولیتی‌ قـانونی‌ بـراي شـرکت‌ هـایی‌ کـه‌ مسئولیت‌هاي مدنی‌ را رعایت‌ نمی‌کنند و محیط‌زیست‌ را آلوده می‌سازند، در نظر گرفت‌.

 

ماده ١٢ قانون نحوه جلوگیري از آلودگی‌ هوا مصوب ٣ /٢/ ١٣٧٤ که‌ قابل‌ تسري به‌ شـرکت‌هـا نیز هست‌، بیان می‌ کند: »احداث کارخانجات و کارگاه هاي جدید و توسـعه‌ و تغییـر محـل‌ یـا خـط‌ تولید کارخانجات و کارگاه هاي موجود مستلزم رعایت‌ معیارهاي سـازمان حفاظـت‌ محـیط‌ زیسـت‌ می‌ باشد.« این‌ ماده، به‌ بعد زیست‌ محیطی‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ در مقابـل‌ جامعـه‌ توجـه‌ نمـوده است‌. ماده ١٤ همین‌ قـانون بیـان مـی‌دارد کـه‌ چنانچـه‌ مـاده ١٢ ایـن‌ قـانون رعایـت‌ نشـود، فعالیـت‌ کارخانه‌ هاي خاطی‌ ممنوع است‌. ضمانت‌ اجراي این‌ ممنوعیت‌ در مـاده ١٦ تـا حـدي اسـت‌ کـه‌ از کار و فعالیت‌ کارخانجات و کارگاه هاي آلودهکننده جلوگیري خواهـد شـد. ادامـه‌ کـار و فعالیـت‌ آنها منوط به‌ اجازه سازمان حفاظت‌ محیط‌زیست‌ با رأي دادگاه صلاحیت‌دار است‌.

 

ماده ٢ قانون حفاظت‌ دریا و رودخانه‌ هاي مرزي از آلودگی‌ با مواد نفتـی‌ مصـوب ١٣٥٤ مقـرر می‌ دارد: »آلوده کردن رودخانه‌ هاي مرزي و آب هاي داخلی‌ و دریاي سرزمینی‌ ایران به‌ نفت‌ یا هـر نوع مخلوط نفتی‌، خواه توسط‌ کشتی‌ ها و خواه توسط‌ سکوهاي حفاري یا جزایر مصنوعی‌ (اعـم‌ از ثابت‌ و شناور) و خواه توسط‌ لوله‌ ها و تأسیسات و مخازن نفتی‌ واقع‌ در خشکی‌ یا دریا ممنوع اسـت‌ و مرتکب‌ به‌ حبس‌ جنحه‌ اي از شش‌ ماه تا دو سال یا پرداخـت‌ جـزاي نقـدي از یـک‌ میلیـون تـا ده

میلیون ریال یا به‌ هر دو مجازات محکوم می‌شود. در صورتی‌ که‌ آلودگی‌ به‌ واسـطه‌ بـی‌مبـالاتی‌ یـا بی‌احتیاطی‌ واقع‌ شود، مجازات مرتکب‌، حداقل‌ جزاي نقدي مذکور است‌.

 

نیروي دریایی‌ شاهنشاهی‌ یا ژانـدارمري کشـور برحسـب‌ مـورد، بـه‌ منظـور جلـب‌ و دسـتگیري مرتکب‌ و تنظیم‌ صـورت مجلـس‌ تشـخیص‌ میـزان آلـودگی‌ در صـورتی‌ کـه‌ وسـیله‌ آلـوده کننـده، نفت‌ کش‌ باشد آن را متوقف‌ و در مورد سایر منابع‌ آلودهکننده از ادامه‌ عملیات آنهـا جلـوگیري بـه‌ عمل‌ خواهد آورد.« نیز ماده ٢ آیین‌ نامه‌ اجرایی‌ نحوه جلوگیري از آلـودگی‌ صـوتی‌ مقـررهاي عـام دارد که‌ بیان می‌ کند: »مبادرت به‌ هر گونه‌ اقدامی‌ کـه‌ موجبـات آلـودگی‌ صـورتی‌ را فـراهم‌ کنـد،

ممنوع می‌باشد….«

 

نحوه نگهداري و مخلوط کردن، حمل‌ ونقل‌، خریدوفروش، دفـع‌ و تخلیـه‌ پسـماندها در محـیط‌ باید طبق‌ این‌ قانون صورت پذیرد. (ماده ١٦) ملاحظه‌ می‌ شود که‌ هرچند صـراحتا نـامی‌ از شـرکت‌ در وقوع این‌ جرائم‌ برده نشده است‌، تقنین‌ و تصویب‌ این‌ قوانین‌ و جرمانگاري این‌ رفتارها نشـان از دغدغه‌ قانونگذار به‌ حفظ‌ محیط‌ زیست‌ و مسئولیت‌ پذیري اشخاص در مقابل‌ محیط‌ زیست‌ و جامعـه‌ است‌.

از طرف دیگر، گروه هاي مختلف‌ اجتماعی‌ طرفدار محـیط‌زیسـت‌، شـرکت‌هـا را عامـل‌ اصـلی‌ تأثیرگذار بر محیط‌ زیست‌ معرفی‌ کردند و خواستار شدند که‌ شرکت‌ها در مقابل‌ فعالیت‌هـاي مـؤثر بر محیط‌ زیست‌ پاسخگو باشند و اثرات زیست‌ محیطی‌ فعالیت‌ هاي خود را به‌ طور شفاف افشا کننـد و تبعات و هزینه‌هاي این‌ فعالیت‌ها را بر محیط‌زیست‌ بپذیرند.

 

بحث‌ و نتیجه‌گیري

 

مسئولیت‌ اجتماعی‌ سازمان ها در سال هاي اخیر یکی‌ از موضوعات قابل‌ توجه‌ در سـطح‌ جهـان بـوده است‌ که‌ انجمن‌ ها، نهادها و سازمان هاي جهانی‌، جامعه‌ اروپایی‌ و به‌ ویژه سازمان ملل‌ در این‌ زمینـه‌ فعالیت‌ هاي زیادي داشته‌ اند. مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها و سازمانها، فلسفه‌ جدیدي نیست‌. بسـیاري از صاحبان سرمایه‌ از دوران گذشته‌ در مسئولیت‌ اجتماعی‌ صاحب‌قدم بودهاند. مـدیران امـروز بایـد علاوه بر مهارت هاي فنی‌، اداري و انسانی‌ به‌ مهارت اداره مسائل‌ اجتماعی‌ و پاسخگویی‌ به‌ نیازهـاي اجتماعی‌ و محیطی‌ نیز مجهز بوده و مسائل‌ جامعه‌ را جزء اهداف سازمانی‌ خود در نظر بگیرند.

شرکت‌ ها براي اینکه‌ بتوانند جایگاه خود را در جامعه‌ حفظ‌ کرده یا بهبود بخشند به‌ نحـوي کـه‌ موجب‌ ادامه‌ بقاي آنها و موفقیتشان در کار شود، لازم است‌ به‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ توجه‌ لازم داشـته‌ باشند. اگر شرکت‌ ها به‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ خود عمل‌ نکنند، دولت‌ با اتخـاذ تصـمیمات و تصـویب‌ قوانین‌، به‌ نحوي شرکت‌ ها را مجبور می‌ کنند که‌ به‌ این‌ مهم‌ عمل‌ کنند؛ در حالی‌ که‌ اگر شرکت‌ ها

خود به‌ این‌ وظیفه‌ اجتماعی‌ داوطلبانه‌ عمل‌ کنند، نیاز به‌ کنترل نیست‌ و کار آنها موجب‌ می‌شـود تـا در جامعه‌، از چهره مطلوبی‌ برخوردار شوند.

 

توجه‌ به‌ موضوع مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها در ایـران بـه‌ دلیـل‌ شـرایط‌ ویـژه و جلـب‌ اعتمـاد عمومی‌ به‌ سرمایه‌گذاران داخلی‌ و خارجی‌ و همچنـین‌، نظـارت و تعمـیم‌ ایـن‌ مسـئولیت‌ در تردیـد سرمایه‌ گذاران و بنگاه هاي اقتصـادي مـی‌ توانـد باعـث‌ سـطح‌ پایـداري اجتمـاعی‌ گـردد. مسـئولیت‌ اجتماعی‌ فرامرزي است‌ و شامل‌ فعالیت‌ در سازمان ملل‌ و سـازمان جهـانی‌ کـار مـی‌ شـود و بایـد از طریق‌ نهادهاي مدنی‌ و انجمن‌ ها در سراسر جهان توسعه‌ یابد و این‌ نهادها و انجمن‌ها همـواره مـورد حمایت‌ جهانی‌ و بین‌المللی‌ سازمان ملل‌ متحد باشند.

 

براي تعمیم‌ و نهادینه‌ کردن مفهـوم مسـئولیت‌ اجتمـاعی‌ در نـزد صـاحبان سـرمایه‌ و بنگـاه هـاي اقتصادي، باید تشکل‌ هاي ذي ربط‌ شکل‌ بگیرد. در ایران قبـل‌ از انقـلاب، عـدم اعتمـاد عمـومی‌ بـه‌ صاحبان سرمایه‌ باعث‌ فروپاشی‌ بسیاري از بنگاههاي اقتصادي شد. اکنون باید فعالیت‌هایی‌ در زمینـه‌ ارتقاء جایگاه صاحبان سرمایه‌ و بنگاههاي اقتصادي در ایران صورت گیرد.

 

به‌ نظر می‌ رسد تصوري که‌ از مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها وجود دارد، عمدتا_ شـامل‌ مـوارد ذیـل‌ می‌باشد:

  • فعالیت‌هاي حداقلی‌ زیست‌محیطی‌

 

  • تلاش ها براي دریافت‌ گواهینامه‌هایی‌ چون رعایت‌ حقوق مصرفکننده یا تعـالی‌ سـازمانی‌ یـا زیست‌محیطی‌
  • حمایت‌ مالی‌ از همایش‌ها و کنفرانس‌ها
  • کمک‌هاي خیریه‌ و اسپانسرینگ‌
  • وقف‌ و وامهاي قرضالحسنه‌

 

پیشنهادها عبارتنداز:

١- ایجاد مکانیزم نظارت بر پیشرفت‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها در سطح‌ ملی‌ ٢- ایجاد ابزارهاي سنجش‌ عملکرد مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها در سطح‌ شرکتها

 

٣ – ایجــاد شــفافیت‌ و قابلیــت‌ اعتبــار رویــه‌هــاي مســئولیت‌ اجتمــاعی‌ شــرکتها در فعالیــت‌هــاي کسب‌وکار

 

٤- شناسایی‌ فرصت‌ ها و پتانسیل‌هاي رویه‌ هاي مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌هاي خوب بـه‌ عنـوان مکانیزم و ابزار مزیت‌ رقابتی‌ براي شرکت‌هاي مسئولانه‌ .

35

منابع‌

 

– امیدوار، علیرضا (١٣٩٠). ترویج‌ مسئولیت‌هاي اجتماعی‌ شرکت‌ها. روزنامه‌ دنیاي اقتصاد، شماره ٢٤٨٥، کد خبر: ٤٢٢١٥٢DEN-

 

-امیدوار، علیرضا (١٣٨٧). ترویج‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها، تکمیل‌کننده و جایگزین‌ سیاستها و وظایف‌ دولت‌: سیاستگذاري حکومت‌ در ترویج‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها. پژوهشکده تحقیقات استراتژیک‌ مجمع‌ تشخیص‌ مصلحت‌ نظام، گروه پژوهش‌ هاي فرهنگی‌ و اجتماعی‌.

 

-امیدیانی‌، سیدحسین‌ (١٣٨٧). نقش‌ سنت‌ حسنه‌ وقف‌ در توسعه‌ علم‌ و جایگاه مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکتها، پژوهشنامه‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ سازمانها، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک‌ مجمع‌ تشخیص‌ مصلحت‌ نظام.

 

-باغبان، رحیم‌ (١٣٩٤). حقوق تجارت بین‌الملل‌. مسئولیت‌ شرکت‌هاي چندملیتی‌. -جعفري، امین‌ (١٣٩٣). حقوق کیفري کسب‌وکار. انتشارات شهر دانش‌.

 

-سیف‌ هاشمی‌، سید ناظره (١٣٩٥). بررسی‌ مسئولیت‌ اجتماعی‌ شرکت‌ها. پنجمین‌ کنفرانس‌ بین‌المللی‌ مدیریت‌ و حسابداري و دومین‌ کنفرانس‌ کارآفرینی‌ و نوآوریهاي باز، مرکز همایش‌هاي پژوهشگاه نیرو.

 

-یحیی‌پور، جمشید (١٣٩٢). نظام حاکمیت‌ شرکتی‌ در شرکتهاي سهامی‌ ایران با مطالعه‌ تطبیقی‌ در حقوق انگلستان و امریکا. رساله‌ دکتري. دانشگاه مازندران.

 

– Aaker, J., & Fournier, S. (1995). A brand as a character, a partner and a person: three perspectives on the question of brand personality. Advances in consumer research, 22,

 

391-391. -Aaronson SJ, Reeves, (2002). The European Response to Public Demands for Global

Corporate Responsibility ,  London N ational Policy Association, p.256.

 

-Amran, A., Fauzi, H., Purwanto, Y., Darus, F., Yusoff, H., Mohamed, M., Nejati, M. (2017). Social responsibility disclosure in Islamic banks: a comparative study of

 

Indonesia andMalaysia. Journal of Financial Reporting and Accounting. -Arli, D., & Tjiptono, F. (2014). Does corporate social responsibility matter to

 

consumers inIndonesia? Social Responsibility Journal. -Basil, D. Z., & Weber, D. (2006). Values motivation and concern for appearances: the ffect of personality traits on responses to corporate social responsibility. International

Journal of Nonprofit and Voluntary Sector Marketing,11(1), 61-72.

 

-Bowen, H., (1953). Social Responsibilities of the Businessman, Harper, New York, NY. -Carroll, A. B. (1999). Corporate social responsibility evolution of a definitional

 

construct. Business & society, 38(3 ), 268-295. -Clarkson, M. B . E. (1995). A stakeholder framework for analyzing and evaluating

corporate social performance. Academy of Management Review, 20, 92-117.

-Cummunity, CSR Europe, Brussels, 2000, p.45.

-Dahlsrud, A., (2008). How corporate social responsibility is defined: an analysis of 37

 

definitions. Corporate Social Responsibility and Environmental Management 15, 1-13. -Davis, K. (1973). “Can business afford to ignore its social responsibility ?” California Management Review, 2 ( 3), 70-76 -Esen, E. (2013). The Influence of Corporate Social Responsibility (CSR) Activities on

Building Corporate Reputation. Advances in Sustainability and Environmental Justice,

 

11, 133-150. -Gautier J. Le bilan social Paris, CES, 1999 , p.140 -Gero, W. B., & Chandler, D. ( 2005). Strategic corporate social responsibility as global

 

brand insurance. Business Horizons, 48(4), 317-324.

-Herman RE, Gioia JL, (1948). Making work meaningful: secr&s of the future-focused corporation, The Futurist, no 32, p.20.

-Igalens J. Le bilan socia, Paris, PUF, 1982.p.50.

 

-Isa, S. M. (2012). Corporate Social Responsibility: What can we Learn from the Stakeholders?. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 65, 327-337.

 

-Jamali, D., & Mirshak, R. (2007). Corporate social responsibility (CSR): theory and practice in a developing country context. Journal of Business Ethics, 72(3), 243-262

-L ake RFunds of goodwill. Parliamentary Brief, 2001, no 9, p.9

 

-Lambooy,Tineke, (2014). Reforming Company Law for Sustainable Companies, European Company Law, Volume 11, Issue 2,.

 

-Linthicum, C., Reitenga, A. L., & Sanchez, J. M. (2010). Social responsibility and corporate reputation: the case of the Arthur Andersen Enron audit failure. Journal of Accounting and Public Policy, 29(2), 160-176.

 

-Maignan, I. and Ferrell, O.C. (2001). “Corporate citizenship as a marketing instrument.Concepts, evidence and research directions”, European Journal of

Marketing, Vol.

 

-Maignan, I., & Ferrell, O. C. (2004). Corporate social responsibility and marketing: an integrative framework. Journal of the Academy of Marketing science, 32(1), 3-19. -McCarthy, S., Oliver, B., & Song, S. (2016). Corporate social responsibility and CEO. -Segal JP, Sobczak A, Triomphe CE. (2003). La responsab Social des enterprises & les alion des conditions de travail Paris, Fondation européenne pour l’amélioration des co & de tryil , p.50

 

-Sen, S.; Bhattacharya, C.B. and Korschun, D. (2006). The role of corporate social responsibility in strengthening multiple stakeholder relationships: A field experiment,

Journal of the Academy of Marketing Science volume 34.

 

-Truscott, R. A., Bartlett, J. L., & Tywoniak, S. A. (2009). The reputation of the corporate social responsibility industry in Australia. Australasian Marketing Journal, 17(2), 84-91.

 

-Turker, D. (2009). Measuring corporate social responsibility: A scale development study. Journal of business ethics, 85(4), 411-427.

 

-Waddock S, Graves S, (1997). The corporate Social performance-financial performance link, Strategic Management Journal, no 18, p.184.

www.SID.ir

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Review Your Cart
0
Add Coupon Code
Subtotal

 
پیمایش به بالا